یادداشت | فراتر از "اجتهاد مصطلح"

به گزارش سرویس فرهنگی اجتماعی خبرگزاری رسا، «مثل یک لوح آسمانی پیام منشور روحانیت امام را مکرر بخوانید». این جمله‌ای است که رهبر فرزانه انقلاب اسلامی ایران حضرت آیت الله خامنه ای، ۱۰ روز بعد از صدور منشور روحانیت در خطبه‌های نماز جمعه تهران بیان کردند.

منشور روحانیت پیامی است که سوم اسفند ۶۷ توسط رهبر فقید و کبیر انقلاب اسلامی با حدود ۳۰ عنوان اصلی صادر شده است.

امام خمینی رحمت‌الله علیه این دست‌نوشته را با سلام‌وصلوات بر ارواح شهیدان و به‌ویژه شهدای روحانیت آغاز می‌کند و در ادامه حوزه‌های علمیه را مهم‌ترین پایگاه تشیع و اسلام می‌نامد.

ایشان سپس ویژگی‌هایی را برای روحانیون اصیل بر می‌شمارد که فهرستش این‌چنین است:

جمع‌آوری علوم اسلامی با امکانات بسیار کم و محدود.

تکیه‌گاه محرومان و مستضعفان.

تحمل اسارت‌ها و تبعیدها، زندان‌ها و اذیت و آزارها و زخم‌زبان‌ها و در نهایت شهادت در راه خدا.

مخالف شرق و غرب و متکی به اصول اسلام.

پیکار با سرمایه‌داران زالوصفت و ناسازگاری با آن‌ها.

زهد و تقوا و ریاضت، فقر و تهیدستی و عدم تعلق به تجملات دنیا.

دست رد زدن به سینه هرگونه منت و ذلت.

به‌کارگیری هنر و صداقت و تعهد برای ترویج فقاهت.

مخالفت روحانیون با بعضی از مظاهر تمدن در گذشته صرفاً به جهت ترس از نفوذ اجانب.

احساس مسؤولیت در برابر توده‌ها.

چه کسانی شعار جدایی دین از سیاست را تئوریزه کردند؟

رهبر کبیر انقلاب در این پیام عمیق و دقیق ضمن تأکید بر تنهایی و اسارت روحانیت اصیل، متحجرین و مقدس مأبان را عامل القای شعار جدایی دین از سیاست بر می‌شمرد و البته معتقد است که این گروه شکست‌خوردگان دیروز هستند که امروز در لباس سیاست‌بازی جا خوش کرده‌اند.

حضرت روح‌الله در بندهای بعدی این پیام درباره قطع نفوذ دست های بیگانگان از حوزه‌ها و لزوم حفظ وحدت میان طلاب سخن می‌گوید و بر این باور است که انقلاب در اکثر اهداف و زمینه‌ها موفق بوده است.

فرمانده رزمندگان جبهه نبرد با استکبار، جنگ را ادای تکلیف می‌داند و با صراحت می‌گوید که از عملکرد در جنگ هشت‌ساله پشیمان نیست.

لیبرال‌ها به انقلاب بدهکار هستند

امام خمینی(ره) همچنین واگذاری امور به لیبرال‌ها را در اوایل انقلاب اشتباهی می‌داند که تلخی آثارش به‌راحتی از میان نمی‌رود و به طلاب هشدار می‌دهد مواظب باشند تا کسانی که هرگز با اصول و اهداف روحانیت آشتی نکرده‌اند دوباره پست های کلیدی نظام را به‌دست نگیرند.

امام روح‌الله به‌صراحت می‌گوید که انقلاب به هیچ گروهی بدهکار نیست؛ اما آغوش کشور به روی هرکسی که قصد خدمت دارد باز است.

لزوم پرهیز از اختلاف بین جامعه مدرسین و طلاب انقلابی و تعامل سازنده با یکدیگر هم یکی از بخش های مهم این منشور است.

مجتهد واقعی باید توان اداره جامعه غیر اسلامی را هم داشته باشد

اما شاید در کنار همه موارد و دستورالعمل های صریح و غیرقابل خدشه امام بتوان یک موضوع را بیش از همه برجسته ساخت؛ یعنی آن جا که ایشان ضمن تأکید بر اصالت فقه سنتی و اجتهاد جواهری، با طرح بحث فقه پویا عامل زمان و مکان در اجتهاد را دو عنصر تعیین‌کننده در روش اجتهاد می‌داند و روابط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جدید را در تغییر احکام مؤثر و ضروری می‌داند و هرچند در عبارات قبلی ایجاد اختلاف و مرزبندی فقه سنتی و پویا را باعث تجزیه روحانیت می‌داند اما درعین‌حال ابراز می‌دارد که مردم مرجع و مجتهد دورافتاده از سیاست را برنمی‌تابند.

از نظر عالم و فقیه بزرگی مانند امام خمینی یک مجتهد جامع و تمام‌عیار باید چند ویژگی را دارا باشد:

روش برخورد با حیله‌ها و تزویرهای فرهنگ حاکم بر جهان را بداند.

بصیرت و دید اقتصادی داشته باشد و از کیفیت برخورد با اقتصاد حاکم مطلع باشد.

سیاست شناس باشد و حتی سیاسیون و فرمول های دیکته شده آنان را بشناسد.

وقعیت و نقاط قوت و ضعف دو قطب سرمایه‌داری و کمونیزم را درک کند.

نکته جالب در این ویژگی‌ها آن است که از دیدگاه امام امت، مجتهد جامع باید زیرکی و هوشمندی و فراست داشته باشد تا بتواند هدایت یک جامعه بزرگ غیر اسلامی را هم به عهده بگیرد.

بنیان‌گذار نهضت اسلامی ایران، فقه را تئوری واقعی و کامل اداره انسان از گهواره تا گور می‌داند و معتقد است مجتهد طراز کسی است که مدیر و مدبر باشد و حکومت را فلسفه عملی تمامی فقه در تمامی زوایای زندگی بشر بداند.

ایشان با بیان این نکته که استکبار از فقه و اجتهاد هراس دارد تصریح می‌کند که دشمنان از اسلامِ پاسخگو به همه نیازها برآشفته هستند و تمام توطئه‌ها از جنگ تا تحریم برای خاموش کردن این فریاد است.

ضرورت توجه به فقه پویا در کلام امام را می‌توان از آخرین فرازهای منشور دریافت کرد که ایشان با تأکید بر لزوم تحقق فقه عملی اسلام می‌گوید:

" خلاصه‌ی کلام این‌که ما باید بدون توجه به غرب حیله‌گر و شرق متجاوز و فارغ از دیپلماسی حاکم بر جهان درصدد تحقق فقه عملی اسلام برآییم والاّ مادامی که فقه در کتاب‌ها و سینه‌ی علما مستور بماند، ضرری متوجه جهان خواران نیست و روحانیت تا در همه‌ی مسایل و مشکلات حضور فعال نداشته باشد، نمی‌تواند درک کند که اجتهاد مصطلح برای اداره‌ی جامعه کافی نیست."

یادگار ماندگار امام راحل با توجه دادن طلاب و روحانیون نسبت به مسئله حکومت و فراخواندن آنان به تصدی مناصب حکومتی پایان می‌یابد و خمینی کبیر هیچ عذر و بهانه‌ای را برای ترجیح درس و علم‌آموزی بر پذیرش مسئولیت های مهم قابل‌قبول نمی‌داند و ضمن بی‌سابقه دانستن استقبال مردم از روحانیت، تأکید می‌کند که اگر امروز به‌نظام خدمت نکنیم هرگز فرصت و شرایطِ بهتر از این نخواهیم داشت.

جمع‌بندی نهایی از بازخوانی منشور روحانیت این است که حضرت روح‌الله، کمک به پیشبرد نظام را وظیفه اصلی روحانیت می‌داند و اجتهاد بی‌رمق و دور از جامعه را عامل شکست و فاصله گرفتن مردم از پرچم‌داران اسلام اصیل معرفی می‌کند./918/ی702/س

محمد هادی سمتی